Dış geçerlilik, nitel araştırmalarda güvenilir neden-sonuç ilişkileri bulmak isteyen araştırmacıların temel hedeflerinden biridir.
Araştırma bu geçerliliğe sahip olduğunda, sonuçlar farklı durumlarda veya yerlerde başka insanlarla kullanılabilir. Çünkü bu geçerlilik olmadan analizler genelleştirilemez ve araştırmacılar çalışmaların sonuçlarını gerçek dünyaya uygulayamaz. Dolayısıyla, psikoloji araştırmalarının laboratuvar ortamının dışında yürütülmesi gerekmektedir.
Yine de bazen sonuçları genelleyebilmek yerine değişkenlerin birbirlerine nasıl neden olduğunu araştırmayı tercih ediyorlar.
Bu makalede, dış geçerliliğin ne anlama geldiği, türleri ve araştırma yöntemleri hakkında konuşacağız.
Dış geçerlilik nedir?
Dış geçerlilik, bir deneyin bulgularının farklı insanlara, yerlere veya zamanlara ne kadar etkili bir şekilde genellenebileceğini açıklar. Çoğu bilimsel araştırma, yalnızca çalışmaya katılan birkaç kişi için geçerli olan sonuçlar elde etmeyi amaçlamaz.
Bunun yerine, araştırmacılar bir deneyin sonuçlarını alıp daha büyük bir grup insan üzerinde kullanabilmek istiyor. Bu, çıkarımsal istatistiğin yapmaya çalıştığı şeyin büyük bir parçasıdır.
Örneğin, yeni̇ bi̇r i̇laç ya da eği̇ti̇m programi ariyorsaniz, bunun sadece bi̇rkaç ki̇şi̇de i̇şe yaradiğini bi̇lmek i̇stemezsi̇ni̇z. Bu sonuçları deneyin dışında ve katılanların ötesinde kullanmak istiyorsunuz. Bu geçerliliğin temel parçası “genellenebilirlik” olarak adlandırılır.
Dış geçerlilik türleri
Genel olarak bu geçerliliğin üç ana türü vardır. Aşağıda her birini tartışacağız ve anlamanıza yardımcı olmak için örnekler vereceğiz.
-
Nüfus geçerliliği
Nüfus geçerliliği Çalışmanın sonuçlarının daha büyük bir insan grubuna ne kadar iyi uygulandığına bakan bir tür dış geçerliliktir. Bu durumda “popülasyon”, bir araştırmacının hakkında bir sonuca varmaya çalıştığı insan grubunu ifade eder. Öte yandan örneklem, araştırmaya katılan belirli bir grup insandır.
Örneklemden elde edilen sonuçlar daha büyük bir insan grubuna uygulanabiliyorsa, çalışma geniş bir popülasyon için geçerlidir.
Örnek: düşük nüfus geçerliliği
Egzersiz ve uykunun nasıl bağlantılı olduğuna dair teoriyi test etmek istiyorsunuz. Yetişkinlerin düzenli olarak fiziksel aktiviteler yaptıklarında daha iyi uyuyacaklarını düşünüyorsunuz. Hedef grubunuz Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yetişkinler, ancak örnekleminiz yaklaşık 300 üniversite öğrencisinden oluşuyor.
Hepsi yetişkin olsa da, bu durumda popülasyon geçerliliğini sağlamak zor olabilir çünkü öğrencilerden oluşan örnekleme modeli yalnızca ABD’deki bazı yetişkinleri temsil etmektedir.
Dolayısıyla, çalışmanızın sınırlı miktarda popülasyon geçerliliği vardır ve sonuçları yalnızca popülasyonun bir kısmına uygulayabilirsiniz.
-
Ekolojik geçerlilik
Ekolojik geçerlilik araştırma sonuçlarının farklı durumlarda ne kadar iyi kullanılabileceğini gösteren bir başka dış geçerlilik türüdür. Basit bir ifadeyle, ekolojik geçerlilik, sonuçlarınızın gerçek dünyada kullanılıp kullanılamayacağı ile ilgilidir.
Dolayısıyla, bir çalışmanın çok fazla ekolojik geçerliliği varsa, sonuçlar gerçek dünyada kullanılabilir. Öte yandan, düşük geçerlilik, sonuçların deney dışında kullanılamayacağı anlamına gelir.
Örnek: düşük ekolojik geçerlilik
Milgram Deneyi, düşük ekolojik geçerliliğin klasik bir örneğidir.
Stanley Milgram 1960’larda otorite üzerine çalıştı. Katılımcıları rastgele seçmiş ve yanlış cevap veren aktörleri cezalandırmak için onları giderek daha yüksek voltajlı şoklar kullanmaya yönlendirmiştir. Çalışma, sahte şok ve kurban davranışlarına rağmen yetkililere büyük itaat göstermiştir.
Bu çalışmanın sonuçları sosyal psikoloji alanı için devrim niteliğindedir. Ancak, ekolojik geçerliliği çok az olduğu için sıklıkla eleştirilmektedir. Milgram’ın kurgusu gerçek hayattaki durumlara benzemiyordu.
Deneyde, katılımcıların kurallara uymaktan kaçınamayacakları bir durum oluşturdu. Ancak konunun gerçekliği çok farklı olabilir.
-
Zamansal geçerlilik
Dış geçerliliği belirlerken zaman, en az ilgili kişi sayısı ve kafa karıştırıcı faktörler kadar önemlidir.
Zamansal geçerlilik kavramı, bulguların nasıl geliştiğini ifade eder. Özellikle bu geçerlilik biçimi, araştırma sonuçlarının başka bir döneme ne kadar iyi yayılabileceğini ifade eder.
Yüksek zamansal geçerlilik, araştırma sonuçlarının farklı zaman ve yerlerde doğru bir şekilde kullanılabileceği ve faktörlerin gelecekte de önemli olacağı anlamına gelir.
Örnek
Bir psikolog olduğunuzu ve insanların nasıl aynı şekilde davrandıklarını incelediğinizi düşünün.
Çoğunluk grubundan gelen sosyal baskının azınlığın seçimleri üzerinde büyük bir etkisi olduğunu öğrendiniz. Bu nedenle insanlar benzer şekilde hareket eder. Her ne kadar ünlü psikolog Solomon Asch bu araştırmayı 1950’lerde yapmış olsa da, sonuçlar bugün hala gerçek dünyada kullanılabilmektedir.
Dolayısıyla bu çalışma, yaklaşık bir asır sonra bile zamansal geçerliliğe sahiptir.
Dış geçerlilik araştırma yöntemleri
Araştırmanızın dış geçerliliğini artırmak için yapabileceğiniz pek çok yöntem vardır. İyileştirilebilecek bazı hususlar aşağıda verilmiştir:
-
Saha deneyleri
Saha deneyleri, laboratuvar gibi kontrollü bir ortam yerine dışarıda araştırma yapmaya benzer.
-
Dahil etme ve hariç tutma kriterleri
Araştırmaya kimlerin katılabileceğine ilişkin kriterlerin belirlenmesi ve incelenen grubun uygun şekilde tanımlandığından emin olunması
-
Psikolojide gerçekçilik
Katılımcıların çalışma boyunca meydana gelen olayların doğru olduğuna inanmalarını istiyorsanız, onlara araştırmanın amacına ilişkin bir kapak hikayesi sunmalısınız. Böylece gerçeğe dayanarak gerçek hayatta davranacaklarından farklı davranmazlar.
-
Çoğaltma
Aynı sonuçları alıp almadığınızı görmek için çalışmayı farklı örneklerle veya farklı bir yerde tekrar yapmak. Aynı konuda çok sayıda çalışma yapıldığında, bağımsız bir değişkenin etkisinin daha güvenilir hale getirmek için tekrarlanıp tekrarlanamayacağını görmek için bir meta-analiz kullanılabilir.
-
Yeniden işleme
Bu, dış geçerlilikle ilgili sorunları gidermek için istatistiksel yöntemler kullanmak gibidir; örneğin yaş gibi belirli bir şekilde farklı olan grupları yeniden ağırlıklandırmak gibi.
Sonuç
Makalede de belirtildiği gibi, bir deneyin sonuçlarının tekrarlanabilmesi, dış geçerliliğinin temel bir bileşenidir. Örnekleme yöntemleri kullanılarak araştırmada dış geçerlilik geliştirilebilir.
Araştırmacılar, dış geçerliliği belirlemek için sonuçları diğer ilgili verilerle karşılaştırır. Araştırmayı hedef kitleden daha fazla kişiyle de yapabilirler. Araştırmada dış geçerliliği anlamak zordur, ancak sonuçları gelecekte kullanmak önemlidir.
QuestionPro araştırma paketi, araştırma sürecinizde ve anketlerinizde size yardımcı olabilecek kurumsal düzeyde bir araştırma aracıdır.
QuestionPro’da anket yazılımımız gibi veri toplama araçları ve her türlü uzun çalışma için bir içgörü kütüphanesi sağlıyoruz. Bir demo görmek veya daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız Insight Hub’ı ziyaret edin.
